بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

فتاوای جریان های تکفیری در جواز قتل مسلمانان

سید محمد یزدانی

کنگره جهانی جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام

قم/ 1393

ص: 3

ص: 4

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم

«لا اله الا الله، محمد رسول الله» می گفت وارد خیمه اسلام می شد و از جرگه کفر فاصله می گرفت.

از سوی دیگر، اقرار به کلمه اخلاص - که در آن نفی الوهیت از هر موجودی جز خدا سلب شده - در بردارنده اقرار به سه نوع توحید است: 1. توحید در خالقیت؛ 2.توحید در تدبیر؛ 3. توحید در عبادت. زیرا این سه نوع، از خصایص خدای جهان است نه مخلوق او.

افزون بر این، اساس هر دعوت الهی را ایمان به آخرت تشکیل می داد، طبعاً اقرار به حیات اخروی بسان توحید و رسالت، از عناصر سازنده ایمان می باشد و در کلمه اخلاص نهفته است.

در سیره نبوی فصلی به نام «عام الوفود» است؛ یعنی سالی که هزاران نفر از دور و نزدیک به صورت فردی و یا گروهی به مدینه رو آورده و به حضرتش ایمان آوردند و با گفتن دو جمله پیشین که حاکی از باور واقعی آنان بود، مسلمان خوانده شدند. در این مورد آیه های سوره «نصر» نازل شد؛ آن جا که می فرماید: (إِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ * وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا)، پذیرش اسلام این گروه ها فقط با اجرای این دو جمله انجام می گرفت و مسائل کلامی و یا فقهی مطرح نمی شد؛ مثلاً هرگز از آنان در مورد جایگاه خدا و یا رؤیت خدا در رستاخیز و یا حدوث و قدم قرآن و امثال این ها سئوال نمی شد. بلکه ایمان اجمالی به رسالت پیامبر خاتم، آنان را از طرح این مسائل بی نیاز می ساخت. هم چنین مسائلی مانند جواز توسل به انبیا و اولیا، و یا نماز در کنار قبورشان، یا زیارت قبور اولیاء الله برای آن ها، مطرح نمی شد.

ابن تیمیه(ت 728ق.) و پس از وی به وهابیان تندرو برمی گردد و شدّت عمل گروه دوم بیش از فرد نخستین است، زیرا ابن تیمیه غالباً از کلمه بدعت بهره می گیرد، ولی گروه اخیر به جای بدعت، واژة کفر را به کار می برد و ملاک تکفیر، ناهماهنگی با افکار آن ها در امثال مسائل پیشین است.

آن ها به شدت با حفظ قبور پیامبران و اولیای الهی مخالف هستند و زیارتگاه ها را مظهر بت پرستی قلمداد می کنند! در حالی که در طول تاریخ اسلام، قبور انبیای پیشین در فلسطین و اردن و شام و عراق پیوسته محفوظ بوده و مسلمانان گروه گروه به زیارت آن ها می رفتند و هیچ کس چنین کاری را بر خلاف توحید توصیف نمی کرد.

حتی روزی که بیت المقدس به وسیله عمربن خطاب فتح شد، هرگز او به تخریب این مقامات فرمان نداد، بلکه شیوه پیشینیان را در حفظ و آرایش آن ها تأیید کرد.

در طول زمان، پس از رحلت پیامبر، تمام موحدان به پیامبر اکرم6 متوسل شده تا حاجت آنان با شفاعت او برآورده شود. اما این گروه این نوع توسل ها را با توسل مشرکان به بت ها یکسان می گیرند؛ در حالی که ماهیت این دو نوع توسل از هم جداست، و از زمین تا آسمان فاصله دارد.

دامن سخن را در این مورد، کوتاه کرده و سخن خویش را با این بیت به پایان می رسانیم:

شرح این هجران و این خون جگر

این زمان بگذار تا وقت دگر

پس از اشغال افغانستان به وسیله قوای سرخ شوروی سابق، تصمیم گرفته شد که برای طرد قدرت کفر، از این سرزمین، از روح جهادی جوانان مسلمان در منطقه استفاده شود تا دشمن را از سرزمین های اسلامی دور سازند، این طرح از یک نظر زیبا و خداپسندانه بود، اما بر اثر فقدان عالم وارسته و رهبری آگاه از موازین جهاد در میان این جمع، که آنان را به صورت صحیح رهبری کند، سرانجام، تلاشِ پیکارگران به گونه دیگر ادامه پیدا کرد و برخی از آنان با تأثیرپذیری از افکار وهابیان تندرو، بر تکفیر تمام دولت های اسلامی و ملت هایی که در آن زندگی می کنند، پرداختند. شوربختانه ابتدا این کار با حمله به کشورهای مقاوم و استوار در مقابل صهیونیست ها آغاز شد و به جای این که قدس را آزاد کنند به نابود کردن زیرساخت های کشورهای سوریه و عراق روی آوردند. خشونت آنان با کودکان و زنان و پیران وافتادگان و انسان های بی طرف به گونه ای شد که چهره اسلام را در جهان مشوَّه ساخت و دیگر کسی در غرب اظهار علاقه به اسلام نمی کرد. عمل زشت و وحشیانه این گروه کجا و وحی الهی کجا! آن جا که می فرماید: (فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ) (آل عمران: 159) و پیامبر رحمت در حدیثی می فرماید: «إنّ الرفقَ لا یکونُ فی شیء إلّا زانه، ولایُنزَعُ مِن شیء إلّا شأنه»؛ (صحیح مسلم، ج8، ص22) مهربانی ورفق با هرچیز که در آمیزد آن را مزیّن می گرداند و چیزی که رفق و مدارا از آن گرفته شود تباه می گردد.

اسلام و محققان خواسته شد که به ریشه یابی و تبیین ماهیت این تکفیر شوم و راه های برون رفت از آن بپردازند. دانشمندان از این دعوت استقبال کردند و در نتیجه، آثاری به دبیرخانه کنگره رسید که بخش مهمی از آن ها ارزشمند و از محتوای عالی برخوردارند؛ از این رو تصمیم گرفته شد این آثار چاپ و منتشر شود و در اختیار اهل نظر و مهمانان عزیز که از داخل و خارج دعوت شده اند قرار گیرد تا از این طریق گامی برای جلوگیری از انتشار این غده سرطانی ویرانگر و ویروس مخوف برداشته شود.

در پایان از تلاش های شبانه روزی اعضای محترم دبیرخانه، سپاس گزاری نموده و زحمات توان فرسای آنان را ارج می نهیم و نیز از کلیه کسانی که این فضای روحانی و علمی را پدید آورده اند، تقدیر و تشکر می کنیم.

قم - جعفرسبحانی

8/6/93

ص: 10

حزب التحریر در آسیا و گروه هایی همانند بوکو حرام، الشباب، انصار السنه و انصارالشریعه در آفریقا و گروه های متنوع دیگر، همه نشانگر وجود بحران در جهان اسلام است.

این که چنین وضعیتی معلول چه عواملی است، بحث های گسترده ای می طلبد که در مجموعه مقالات به تفصیل به آن­ها اشاره شده است، اما به اجمال، سهم غرب در پروژه اسلام هراسی و در پی آن، اسلام ستیزی را هرگز نمی توان نادیده گرفت. غرب که با رشد سریع اسلام در جهان روبه­روست، امروز پروژه اسلام علیه اسلام را آغاز کرده است با حمایت از گروه های افراطی و دامن زدن به اختلافات مذهبی، قدرت و قوت مسلمین را تضعیف کند و از طرف دیگر، چهره ای مشوّه از مسلمین در برابر جهانیان ترسیم نماید.

هم­چنین با قرائت های انحرافی از مفاهیمی مانند توحید و شرک، ایمان و کفر، بدعت و نظایر آن مسلمانان را به گرداب تکفیر افکنده است.

با این حال به نظر می رسد که جنایت ها و تخریب های جریان های تکفیری آن چنان گسترده و بی محابا بوده که موجی از نفرت و مخالفت با عملکرد آنان را در جهان اسلام به وجود آورده است.

برای مقابله علمی و روشن­گرانه با این جریان، لازم بود عالمان و اندیشوران به ریشه­یابی و راه­های خلاصی از آن­ بپردازند، از این رو کنگره جهانی «جریان­های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»، با اشراف و هدایت های ارزشمند مرجع جهان تشیع، حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی - ادام الله ظله - بر آن شد تا در حد توان از ظرفیت های علمی جهان اسلام برای مقابله با تکفیر بهره برداری کند. برای این کار، چهار کمیته علمی با عناوین زیر شکل گرفت:

1. تبارشناسی جریان های تکفیری؛

2. ریشه یابی عقاید جریان های تکفیری؛

ص: 12

3. جریان های تکفیری و سیاست؛

4. راه های برون رفت و مقابله با جریان های تکفیری.

محور اول به تبارشناسی جریان های تکفیری می پردازد. خاستگاه، آبشخور و مصادیق تکفیر در طول تاریخ اسلام در این کمیته بررسی می شود.

محور دوم، انحرافات عقیدتی و قرائت های تکفیری از عقاید ناب اسلامی را ریشه یابی خواهد کرد. در این کمیته، اصول و مبانی اعتقادی این گروه ها و جریان ها، نقد و انحرافات آن­ها از اندیشه اسلامی ریشه­یابی می گردد.

محور سوم، عوامل سیاسیِ رشد و گسترش جریان های تکفیری، وابستگی ها و اهداف آنها را بررسی می کند.

و محور چهارم، راهکارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی برای برون رفت از تکفیر، نشان داده خواهد شد.

مقاله­هایی که در این مجموعه گرد آمده است، ماحصل آراء و نظریات اندیشمندان و علمای جهان اسلام، درباره محورها و موضوعات فوق است.

هم­چنین جهت غنای علمی هرچه بیشتر کنگره، پژوهش های مستقلی توسط اندیشمندان انجام شده است که به اجمال عبارتند از:

1. تکفیر از دیدگاه علمای اسلام: در این تحقیق، دیدگاه علمای بزرگ مذاهب و فرقه­های اسلامی، درباره نفی تکفیر بیان شده و تلاش شده است که از سده­های پیشین تا کنون، دیدگاه علما و اندیشمندان در مورد حرمت تکفیر اهل قبله آورده شود.

2. تخریب زیارتگاه های اسلامی در کشورهای عربی: این اثر به کارنامه تاریک جریان های تکفیری در تخریب اماکن مقدس و تمدنی جهان اسلام می پردازد. این تحقیق همراه با تصاویری از زیارتگاه­­ها، قبل و بعد از تخریب است.

3. فتاوای جریان های تکفیری در جواز قتل مسلمانان: جریان های تکفیری به سبب کج فهمی، گاه فتاوایی را صادر می کنند، که با هیچ یک از قواعد فقهی منطبق نیست و

ص: 13

کاملاً خارج از آموزه های اسلامی است. این مجموعه به جمع آوری فتاوای تکفیری این جریان ها پرداخته است.

4. کتاب شناسی تکفیر: با مراجعه به آثار و کتاب­هایی که در حوزه تکفیر تألیف شده است، شاهد تعداد بسیاری از آثار علمی در این عرصه هستیم. این پژوهش به معرفی توصیفی آثاری می پردازد که در حوزه تکفیر و نفی تکفیر، انجام شده است.

5. موسوعه نقد وهابیت افراطی: در اندیشه وهابیت، جریان هایی وجود دارند که مسلمین را کافر می­دانند. موسوعه نقد وهابیت افراطی مجموعه ای از آثار علمای اسلام است که از زمان پیدایش این جریان، به نقد و بررسی مبانی اعتقادی آن پرداخته اند.

بی تردید آنچه موجب غنای هرچه بیشتر مجموعه مقالات و هم چنین پژوهش های مستقل کنگره جهانی جریان های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام شده است، اشراف علمی حضرت آیت الله العظمی سبحانی - ادام الله ظله - است که با رهنمودهای راه­گشا، کمیته های علمی کنگره را همواره یاری کرده­اند.

هم چنین از حجت الاسلام والمسلمین دکتر فرمانیان - دبیر کمیته علمی - که در پی گیری و نظم و ترتیب مقالات زحمات بسیاری را متحمل شده اند و مدیران محترم کمیته های علمی حجج اسلام: قزوینی، میراحمدی، فرمانیان و جناب آقای دکتر امینی تشکر می شود.

امید که در سایه تلاش های مجاهدانه مراجع عظام تقلید و علمای اسلام، شاهد تقریب و همگرایی جهان اسلام و ریشه کن کردن فتنه تکفیر در جهان اسلام باشیم.

رئیس ستاد و قائم مقام دبیر علمی

کنگره جهانی جریان­های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام

سید مهدی علیزاده موسوی

22/6/1393

ص: 14

اطاعت از آل الشیخ؛ عامل نجات از جهنم! 48

ادعای عبداللطیف بن عبدالرحمن آل الشیخ 50

تکفیر دولت ترکیه و مردم مکه 50

عبدالرحمن بن حسن و کافر بودن بسیاری از اهل سنت، اشاعره و معتزله 52

بن باز و تکفیر مسلمانان 52

ابن عثیمین و شرک خواندن توسل به مرده و زنده 54

ابن عثیمین و تکفیر معتقدان به حاضر بودن خداوند در همه جا 55

نظر علمای افراطی نجد در مشرک خواندن گوینده «سیدنا» به پیامبر 55

محمد باشمیل و تکفیر تمام مسلمانان 56

شیخ عبدالله بن جبرین و تکفیر شیعیان 57

الوادعی و مشرک خواندن تمام مردم سرزمین های اسلامی 58

عبدالقادر بن بدران الدمشقی و تکفیر شیعیان 59

لجنه دائمی افتای عربستان و تکفیر شیعیان 60

شمسی سلفی و تکفیر ماتریدیه 61

تکفیر مسلمانان توسط گروه الأحباش 61

صالح بن فوزان و تکفیر بیشتر مسلمانان به دلیل بنای بر قبور 62

صدیق حسن خان و تکفیر مقلدین 63

فرزندان محمد بن عبدالوهاب و تکفیر همة مسلمانان پیش از ظهور وهابیت 63

تکفیر کسانی که به نجد هجرت نکنند 64

تکفیر گویندگان صوفیِ ذکر «لا اله الا الله» 65

تکفیر معتقدان به مخلوق بودن قرآن 66

فصل دوم:

جهاد علیه مسلمانان به حکم فرقه های تکفیری

ابن تیمیه و فتوا به وجوب جهاد علیه شیعیان 71

حلال بودن خون کسی که توسل و استغاثه کند 74

ص: 16

تکفیر مردم مکه و دستور به کشتن آنان 75

حلال بودن جان و مال کسی که استغاثه کند 76

فرمان کشتن مردم یمن، حرمین و... 77

وجوب کشتن کسی که نیتش را به زبان بیاورد 77

وجوب کشتن معتقد به ثبات خورشید 78

وجوب کشتن اشاعره 78

وجوب کشتن مردم منطقة «حائل» 79

وجوب کشتن شیعیان 80

جواز کشتن کسانی که پدران خودش را تکفیر نکنند 81

اعلام جهاد علیه مردم عراق 82

داعش و دلیل کشتن مسلمانان قبل از جنگ با کفار 82

فتوا به کشتن سعود فیصل 83

فصل سوم:

تأیید بزرگان اهل سنت بر تکفیری بودن وهابیت افراطی

شیخ محمد غزالی 87

شکری آلوسی 87

شیخ سلیمان الکردی 88

سلیمان بن عبدالوهاب 89

نجدی حنبلی 91

جمیل صدقی 91

زینی دحلان، مفتی مکه مکرمه 92

صدیق حسن خان 94

هاشم رفاعی 95

کتاب نامه 97

ص: 17

ص: 18

درمی آورند و به دندان می گیرند، طبیعی است که فکر کنند این مردمان وحشی، تربیت شده دین اسلام هستند و با پیروی از دستورهای دینی شان این چنین بی رحم و سفاک رفتار می کنند.

گروهی از مفتی های افراطی که در کمال ناباوری خود را پیرو سلف صالح معرفی می کنند، با در اختیار گرفتن کرسی فتوا، چشمان شان را بر روی حقایق بسته و با شتاب و بر خلاف کتاب، سنت، سیره صحابه و عقل، پیروان دیگر مذاهب اسلامی را تکفیر و کشتن پیروان آن ها را واجب اعلام کرده اند.

ابن عساکر دمشقی پس از نقل روایات متعددی درباره حرمت تکفیر می گوید: «این روایت از تکفیر مسلمانان منع می کند؛ پس کسی که اقدام به تکفیر کند، به راستی که از دستورهای سید مرسلین سرپیچی کرده است.»(1)

ابن حزم اندلسی تصریح می کند، حرمت تکفیر، گفتاری است که علمای اهل سنت و تمام صحابه بر آن اجماع دارند:

گروهی طرفدار این مسئله شده اند که هیچ مسلمانی به دلیل اظهار نظر در مسئله اعتقادی و یا به سبب فتوا، تکفیر و تفسیق نمی شود. هر کسی در مسئله ای اجتهاد کرد و اعتقاد داشته باشد که حق همان است، در هر صورت اجر و پاداش دارد؛ اگر به حق اصابت کرد، دو اجر و اگر به خطا رفت یک پاداش دارد. این سخن ابولیلا، ابوحنیفه، شافعی، سفیان ثوری، داود بن علی است، و این دیدگاه تمام صحابه ای است که در این باره نظری داده اند و هیچ مخالفی از آنان نیز در این باره نمی شناسم.(2)

محمد رشید رضا که خود سلفی مذهب؛ اما مخالف تکفیر مسلمانان است، در تفسیر المنار در این باره گفته است: «از بزرگ ترین مصیبت هایی که فرقه های اسلامی گرفتار آن هستند، اتهام به فسق و کفر توسط یکدیگر است...»(3)

بیشتر علمای مسلمان با صدای رسا مسلمانان را از تکفیر بازداشته اند، اما عده ای از ریختن خون مسلمانان لذت می برند و از منفور شدن چهره اسلام در میان جهانیان شادمان می شوند.

ص: 21

کتاب هایش دفن شد، اما در قرن دوازدهم با ظهور محمد بن عبدالوهاب و پیمان او با محمد بن سعود در سال 1157ق. در «درعیه» عربستان، این افکار از مرحله اندیشه به مرحله عمل رسید و بار دیگر فتواهای ابن­تیمیه زنده شد.

محمد بن عبدالوهاب، به راحتی واژه هایی همچون «مشرک»، «کافر»، «حلال المال والدم» را درباره مسلمانان به کار برد و محمد بن سعود که فرماندهی لشکر و وظیفه اجرای فتوای او را داشت، به کشتار بی رحمانه مسلمانان نجد، مکه، مدینه و سایر سرزمین های اسلامی پرداخت. کشتار مردم ریاض، مکه، کربلا و به اسارت بردن نوامیس مسلمانان و غارت اموال شان، نتیجه مستقیم فتواهای تکفیری محمد بن عبدالوهاب بود که به وسیلة حاکمان آل سعود انجام شد.(1)

از زمان ظهور محمد بن عبدالوهاب، تا امروز نزدیک به سه قرن گذشته است. در این مدت، جریان وهابی گری با افت و خیزهای زیادی مواجه بوده اند. در سال 1233ق. حکومت وهابیت با دستگیری عبدالله بن سعود به دست ابراهیم پاشا، پسر محمد علی پاشا، حاکم عثمانیِ مصر و گردن زدن عبدالله در میدان بایزید استانبول در عهد سلطان محمود خان عثمانی به صورت کامل از بین رفت، اما ترکی بن عبدالله در سال 1236ق. باردیگر توانست منطقه درعیه را تصرف و حکومت وهابیت را دوباره احیا کند.

حکومت دوم آن ها نیز با درگیری های داخلی، در سال 1263ق. به دست آل رشید سرنگون شد، اما در سال 1319ق. به وسیلة عبدالعزیز بن عبدالرحمن و با پشتیبانی مستقیم دولت بریتانیا برای بار سوم سردرآورد و با تکیه بر منابع و ذخایر نفت و گاز توانسته است تا امروز سرپا بماند.

در دهه های اخیر، جریان های تکفیری با تکیه بر سرمایه نفتی عربستان سعودی و پشتیبانی فکری، اطلاعاتی و استراتژیکی کشورهای غربی، به سرعت رشد کرده است.

ص: 23

القاعده، طالبان، سپاه صحابه، لشکر جهنگوی، جبهة النصره و... و اخیراً گروه تروریستی داعش نمونه هایی بارز گروه های تکفیری به شمار می روند، که با پشتیبانی فکری مفتیان تندرو وهابی و کمک های مالی آل سعود به وجود آمده اند.

نمی توانیم تمام جریان های پیرو محمد بن عبدالوهاب را جریان تکفیری قلمداد کنیم؛ زیرا امروزه بسیاری از دانشمندان و مفتیان پیرو محمد بن عبدالوهاب، به اعتدال روی آورده اند، اما در عین حال جریان وهابی گری افراطی، مهم ترین جریان تکفیری در طول تاریخ اسلام به شمار می رود و متأسفانه خواسته و یا ناخواسته در راستای پروژه اسلام ستیزی غرب گام برمی دارند و اسلام را دین کشتار، بی رحمی، انفجار، انتحار و خشونت معرفی می کنند.

انگیزة اصلی از جمع آوری این فتواها نشان دادن چهره واقعی مفتی های تکفیری به تمام جهانیان و نقش بستن این نکته در اذهان آنان است که اگر امروز در کشورهای اسلامی امنیت، آسایش و مهربانی، جای خود را به خشونت، افراط، انفجار و انتحار داده است، بر اثر گفتارهای نسنجیده و صدور فتواهایی این گروه از مفتی های مسلمان نماست و به دین اسلام که دین صلح و طرفدار آسایش جهانیان است، هیچ ارتباطی ندارد.

چون این گونه فتواها بسیار زیاد است، این نوشتار گنجایش نقل تمامی آن ها را ندارد؛ از این رو تنها به بخش کوچکی از آن ها در سه فصل زیر بسنده شد:

فصل اول: مستنداتی از کتاب های تکفیری ها که بر این اساس، مسلمانان را کافر و یا مشرک خطاب کرده اند؛

فصل دوم: مستنداتی از کتاب های تکفیری که بر اساس آن، علیه مسلمانان اعلام جهاد کرده و خون و مال آن ها را حلال اعلام کرده اند؛

فصل سوم: تأیید تعدادی از بزرگان اهل سنت مبنی بر وجود فکر تکفیری و جریان هایی که خود را به سلف صالح نسبت داده اند.

ص: 25

ص: 26

ص: 28

کفر مسلمانان داده است، استغاثه، توسل و طلب شفاعت از مردگان را شرک و کفر می داند، وی در کتاب زیارة القبور می نویسد:

حکم کسی که به سراغ قبر پیامبران یا صالحین یا به سراغ قبر پیامبر یا قبر انسان صالحی برود که گمان دارد که قبر پیامبر یا قبر انسان صالح است، و از آنان مدد بخواهد، بر سه وجه است:

یکی از این وجوه این است که از آن قبر بخواهد که بیماریش یا بیماری حیواناتش را برطرف کند یا قرضش ادا شود یا از دشمنش انتقام گیرد یا او و خانواده و حیواناتش را به سلامت دارد و مثل این خواسته ها که فقط از خداوند برمی آید را از قبر بخواهد پس این کار شرک صریح و واضح است و واجب است انجام دهنده کار را توبه داد و اگر توبه نکرد باید کشته شود.(1)

اصول، پیرو مذهب اشعری یا معتزلی باشد، مرتد و گمراه می داند:

کسی که بگوید: من از نظر شریعت پیرو شافعی هستم، ولی در فقه از اشعری پیروی می کنم، به او می گوییم: این از جملة اضداد، بلکه این خود ارتداد است؛ زیرا شافعی در فقه پیرو اشعری نبود؛ و کسی که بگوید: در فروع دین پیرو مذهب حنبلی هستم، اما در اصول، معتزلی؛ به او می گوییم: تو در این صورت از راه راست گمراه شدی؛ زیرا احمد در دین و اجتهاد، معتزلی نبود.(1)

با این فتوا، تمام پیروان مذاهب اربعه اهل سنت، مرتد هستند.

آنان می شود که مؤمن و ولی خداوند شوند، اما منافق و دشمن خدا می شوند.(1)

به سخن او [ابن تیمیه] بنگر که بین سخنان غیر صریح و بین آنچه ما گفتیم در تکفیر افراد معیّن فرق گذاشته است و در تکفیر سران کفر و فلانی و فلانی توسط ابن تیمیه که نام برده و مرتد خواندن صریح آنان، دقت کن. هم چنین در کلام صریح او در نقل اجماع مسلمانان بر ارتداد فخر رازی تأمل کن؛ با این که فخر رازی از دیدگاه علمای شما، یکی از چهار امام است. آیا این سخن ابن تیمیه با سخن شما که تکفیر افراد معیّن جایز نیست، تناسبی دارد؟(1)

و باز محمد بن عبدالوهاب در نامه دیگری می نویسد:

کسانی بوده اند که در [دفاع] از دین مشرکان و ارتداد از اسلام کتاب نوشته اند؛ همان طوری که فخر رازی کتابی در [دفاع] از پرستش ستارگان نوشته و دلایلی برای درستی این کار، منفعت آن و ترغیب مردم به سوی آن، اقامه کرده است. این کار او به اتفاق مسلمانان ارتداد از اسلام است.(2)

محمد بن عبدالوهاب در نامه ای به او می نویسد:

اما تو! مردی جاهل، مشرک و دشمن دین خدا هستی. تو جاهلانی را که از دین اسلام متنفرند و شرک و دین پدرانشان را دوست دارند، به اشتباه می اندازی و گرنه این جاهلان اگر قصدشان پیروی از حق بود، می دانستند که کلام تو چه قدر فاسد است.(1)

و باز در نامه دیگری تصریح می کند که تو و پدرت دچار کفر صریح شده اید:

قبل از پاسخ به شما یادآوری می کنم که تو و پدرت، گرفتار کفر آشکار، شرک و نفاق شده اید. تو و پدرت تا امروز معنای شهادت به لا اله الا الله را نمی فهمیدید، اگر خداوند در روز قیامت از من سؤال کند، من به این مطلب شهادت خواهم داد که تو و پدرت تا امروز معنای لا اله الا الله را نمی دانستید. من این مطلب را به صورت آشکار برای تو روشن کردم تا شاید به سوی خداند بازگردی و وارد دین اسلام شوی؛ البته اگر خداوند تو را هدایت کند، و گر نه برای هر کسی که به خداوند و روز قیامت ایمان دارد وضعیت شما روشن است و می داند دشمنی با شما واجب است؛ همان طوری که خداوند فرموده است: هیچ قومی را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند نمی یابی که با دشمنان خدا و رسولش دوستی کنند.(2)

بود و برای تحصیل به دمشق رفت و پس از رسیدن به مقام اجتهاد، به شهر خود بازگشت و کرسی تدریس و فتوا و قضاوت را به عهده گرفت و تا آخر عمر، منصب قضاوت و فتوا را در اختیار داشت.(1)

محمد بن عبدالوهاب نیز تندترین عبارت ها را در تکفیر او به کار برده است؛ تا جایی که در یکی از نامه هایش می نویسد: «من یقین دارم کفر کسانی که گنبد ابوطالب را می پرستند، به یک دهم کفر مویسی و امثال او نمی رسد.»(2)

آل بسام می نویسد: مویسی معتقد بود که محمد بن عبدالوهاب همه مسلمانان را بدون دلیل و برهان تکفیر کرده و این همان روش خوارج بوده است:

مویسی از کسانی بود که با محمد بن عبدالوهاب مخالفت و اعتقادات او و پیروانش را در شروع دعوت شان رد کرد. در یکی از نامه های عبدالله مویسی به محمد بن عبدالوهاب آمده است: اما این که شما گفته اید: «توحید را رسول خدا آورد، اما شما آن را نقض کردید» به درستی که شما اشتباه کرده اید، چنین چیزی از ما سر نزده است. توحید را آنچه شما در نامه ات نوشته ای نقض کرده، توحیدی که از پیش خود ساخته ای و مسلمانان را با آن تکفیر می کنی، خون و مال شان را بدون هیچ دلیلی از جانب خدا و رسولش مباح اعلام کرده ای و این طریقه شما چیزی نیست جز همان روش خوارج.(3)

ص: 35

محمد بن عبدالوهاب در پاسخ به نامه احمد بن ابراهیم که به او اعتراض کرده بود: چرا علما و عوام اهل سنت را تکفیر می کنی؟ و تکفیر شخص معیّن جایز نیست، به تفصیل به این مسئله پرداخته است که چون مردم احساء، بصره و... اعتراف کرده اند که پیش از این مشرک بوده اند و دین محمد بن عبدالوهاب دین توحید است، اما در عین حال دست از شرک نکشیده اند و با اهل توحید (وهابی ها) دشمنی می کنند، پس تکفیر آن ها جایز است. سپس در ادامه می نویسد:

نامه مردم احساء موجود است، اما ابن عبداللطیف و ابن عفالق و ابن مطلق، دهانشان پر از سرگین شده است؛ یعنی به توحید ناسزا می گویند و هر کس آن را تصدیق و یا شرک را انکار کند، خونش را حلال می دانند، اما بدان که ابن فیروز از همه آن ها به اسلام نزدیک تر و مردی از حنابله است و به سخنان شیخ «ابن تیمیه» و به ویژه ابن قیم گرایش دارد؛ با این حال کتابی نوشته و برای ما ارسال کرده است و در آن اعمالی را که در کنار قبر یوسف و امثال آن انجام می شود، تأیید کرده و گفته که کار آن ها دین صحیح است.(1)

او در نامه ای که به احمد بن عبدالکریم با موضوع «بیان اشتباه کسانی که فکر می کنند، افراد بت پرست به صورت مشخص تکفیر نمی شوند» می نویسد:

بلکه عبارت «ابن تیمیه» در تکفیر افرادی مثل: ابن فیروز و صالح بن عبدالله و همانند آن ها واضح و روشن است، کفر آن ها کفر آشکاری است که آن ها را از ملت اسلام خارج می کند؛ چه رسد به افراد دیگر. این مطلب در همان کلام ابن قیم که شما ذکر کرده اید و هم چنین در کلام ابن تیمیه که اشکال شما را زدوده در اثبات کفر بت پرستانی که در

ص: 37

اطراف قبر یوسف و امثال او می چرخند و آن ها را در سختی ها و مشکلات به فریاد می خوانند، صریح و روشن آمده است... .(1)

ابن فیروز از کسانی است که به شدت با محمد بن عبدالوهاب و گروه تکفیری او مخالف بود، به طوری که به سلطان عبدالحمیدخان عثمان نامه نوشت و او را برای جنگ با محمد بن عبدالوهاب تشویق کرد.(2)

محمد بن عبدالوهاب نیز تنها به تکفیر او بسنده نکرد، بلکه پانصد سکه طلای سرخ برای کشتن او جایزه گذاشت، تعدادی از اوباش شبانه از دیوار خانه او بالا رفتند، اما به هنگام بالا رفتن نردبان می شکند و نقشه آن ها نقش بر آب می شود و مجبور به فرار می شوند.(3)

محمد بن عبدالله نجدی در شرح حال محمد بن فیروز می نویسد:

وی باورهای پیروان محمد بن عبدالوهاب را رد و اشتباه آنان را گوشزد می نمود و مردم را نصیحت می کرد که از آن ها دوری کنند؛ به همین دلیل وهابی ها او را دشمن بزرگ خود می پنداشتند و تکفیرش می کردند. او در نزد وهابی ها به مشرک بزرگ، ضرب المثل شده بود.(4)

ص: 38

سرزمین های اسلامی تا امروز کافر و مشرک بوده اند، و درباره نوع کفر خود گفته اند: «أنه الکفر، المبیح للدم، و المال، و الموجب للخلود فی النار.»

دینی که ما تا امروز داشتیم، همان کفری بوده که به سبب آن خون و مال ما را حلال می کرد و سبب ورود ما به آتش جهنم می شد.

سپس در ادامه تأکید کرده اند که هر کس وارد این دین جدید نشود، از دیدِ ما کافر است و بر مسلمانان و امامشان واجب است که با او جهاد کنند و او را بشکنند: «و من لم یدخل فی هذا الدین، و یعمل به، و یوالی أهله، و یعادی أعداءه، فهو عندنا کافر بالله، و الیوم الأخر، و واجب علی إمام المسلمین، و المسلمین، جهاده و قتاله.»(1)

کسانی که این اقرارنامه را امضا کردند، همگی از مفتی های اعظم مذاهب اربعه اهل سنت، از جمله: عبد الملک بن عبد المنعم قلعی حنفی، مفتی احناف؛ محمد صالح بن ابراهیم، مفتی شافعی ها؛ محمد بن محمد عربی بنانی، مفتی مالکی ها و....

در صفحه بعد دقیقاً همین منشور از زبان علمای مدینه نقل شده است.

واضح است که این نامه به زور شمشیر به وسیلة علمای اهل سنت امضا شده است،(2)

وگرنه طبیعی نیست شخصی که مفتی اعظم یک مذهب به شمار می رود، به کفر خود و تمام هم کیشانش اعتراف نماید و خون خود و آنان را هدر اعلام کند.

ص: 40

در چنین موقعیتی عجیب نیست که علمای اهل سنت اعتراف کنند که آن ها تا امروز مشرک و خون و مالشان حلال بوده است؛ بلکه عجیب این است که محمد بن عبدالوهاب به چنین اعترافی افتخار و استدلال کرده و باورش شده است که آن ها خود را کافر می دانند و دین جدید محمد بن عبدالوهاب را دین واقعی خدا و پیامبر دانسته اند.

این مدارک نشان می دهد که آن ها چه برخوردی با اهل سنت و با علمای شان داشته اند و چگونه سرزمین های اسلامی را تصرف و مردم را به پیروی از دین جدید خود مجبور کرده اند.

حاجت بطلبد؛ از او رفع مشکلاتش را بخواهد، این شرکی است که قریش به آن مبتلا بود و رسول خدا به دلیل همین کار ها تکفیرشان کرد و با آنان جنگید.(1)

وی در کتاب الرسائل الشخصیة می نویسد:

در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و خلفای حضرت، کسانی که منسوب به اسلام بودند و خدا را عبادت می کردند از دین خارج شدند، باید دانست که منسوبین به اسلام و سنت نیز به دلایلی از دین خارج می شوند. از جمله آن ها: غلو است که خداوند آن را مذمت کرده است. همانند غلو درباره برخی از بزرگان مثل عدی. بلکه غلو درباره علی بن ابی طالب، غلو درباره مسیح و مانند آن؛ پس هر فردی که درباره پیامبری، یا مرد صالحی غلو کند و در آن ها به نوعی قائل به خدایی باشد، مثل این که تنها او را بخواند و بگوید: ای آقای من به فریادم برس، یا مرا پناه بده، یا تو برایم کافی هستی. تمام این گفتارها، شرک و گمراهی است و صاحب آن باید توبه داده شود و اگر قبول نکند باید کشته شود.(1)

می سازد و اعتقاد داشتند که وی از بزرگ ترین وسیله ها و دست آویز ها است.

هم چنین آن ها درخت نخلی داشتند که زنان و مردان نزد او می رفتند و زشت ترین کارها را انجام می دادند.

سپس درباره حرمین شریفین می گوید:

عجیب است که این اعتقادات باطل و این مذاهب گمراه کننده، ثمره های ظالمانه و گروه های زیان آور، همه گیر شده و حتی حرمین شریفین را نیز فراگرفته بود. از جمله آن ها این بود که مردم نزد قبر محجوب و گنبد ابوطالب می رفتند و در هنگام مصیبت در کنار قبر او شمع و پرچم به نشانه کمک خواهی نصب می کردند... .

در ادامه به دیگر سرزمین های اسلامی پرداخته و برای هر کدام دلیلی بر مشرک بودن مردم آن جا ذکر می کند:

و در طائف، قبر عبد الله بن عباس قرار دارد که در نزد او کارهای شرک آلودی انجام می شد که دل های یکتا پرستان را مشمئز می کرد و دل های بندگان مخلص خدا را به درد می آورد.

هم چنین در مدینه شریف کارهایی انجام می شد که از راه دین دور بود

و در بندر جده، گمراهی به سر حد خود رسیده بود، در آن جا قبری قرار داشت که خیال می کردند قبر «حوا» است. این قبر را شیطان برای آن ها گذاشته بود و در این تهمت بزرگ زیاده روی کرده، برای این قبر، دربان و خادم قرار داده و در مخالفت با آنچه بر محمد نازل شده بود، زیاده روی کرده بودند... .

هم چنین در بارگاه علوی، مردم در تعظیم، خوف و رجا زیاده روی کرده بودند.

اما در شهرهای مصر و اطراف آن، امور شرک آمیز، پرستش بت ها و ادعاهای فرعون گونه، به حدی جمع شده بود که این کتاب گنجایش آن را ندارد.

ص: 45

در حضرموت، شحر، عدن و یافع، چیزهایی بود که گوش توانایی شنیدن آن را ندارد، آن ها می گفتند: نذری برای خدا می کنیم ای عیدروس، نذری برای خدا می کنیم، ای کسی که جان ها را زنده می کنی.

در سرزمین نجران، مردم بازیچه شیطان شده بودند و ریسمان ایمان را از گردن خود خارج کرده بودند.

هم چنین در حلب و دمشق و سایر شهرهای شام، بارگاه هایی بود که اهل ایمان و اسلام نمی توانستند بپذیرند و نزدیک به همان چیزی بود که از کفریات مردم مصر بازگو کردیم...

هم چنین در موصل و شهرهای کردنشین انواع شرک، بی بندوباری و فساد علنی شده بود و در عراق مرقد حسینی قرار دارد که رافضی ها آن را بت خود و بلکه پروردگار و خالق خود قرار داده و به دوران مجوسیت برگشته بودند و خاطرات لات و عزی و کارهای زمان جاهلیت را زنده کرده بودند.

هم چنین در آن جا مرقدهای عباس، علی، ابوحنیفه، معروف کرخی و شیخ عبدالقادر قرار دارد. مردم شیعه و سنی عراق گرفتار فتنه این گنبدها شده بودند، از هدف اصلی عدول و آنچه بر آن ها از حق خداوند بر آن ها واجب بود را نمی شناختند.(1)

ص: 46

با این وجود آیا منطقه ای از سرزمین های اسلامی باقی مانده است که وهابی ها دلیلی برای تکفیر مردم آن جا بیان نکرده و خون شان را حلال نشمرده باشند؟

روشن است که بیشتر مناطق نامبرده، مناطق سنی نشین بوده اند نه شیعه نشین. به ویژه که در پاراگراف آخر، نویسنده تصریح کرده است که شیعه و سنی گرفتار فتنه پرستش گنبد ها شده بودند: «فإنهم قد أفتتنوا بهذه المشاهد، رافضتهم و سنیتهم.»

این طایفه که به ابوالحسن أشعری منتسب هستند، خداوند را با صفات معدوم و جمادات توصیف کرده اند، به خداوند افتراهای بزرگی زده اند، با اهل حق از سلف و ائمه و پیروان آن ها مخالفت کردند... این طایفه که از حق منحرف شده اند، شیطان های آنان برای منحرف کردن مردم از راه خداوند بسیج شده اند؛ پس توحید خداوند را انکار کردند و شرکی را که خداوند آن را نخواهد بخشید، جایز دانستند. آن ها عبادت غیرخدا را جایز می دانند و توحید صفات را انکار و طرفدار تعطیل صفات شدند.

پس ائمه اهل سنت و پیروان شان کتاب های مشهوری در ردّ این طایفة کافر و معاند نوشتند و تمام شبهات آن ها را رد کردند... .(1)

دین اسلام خارج شدند و آن را با اعمال پست و اعتقادات باطل آلوده عوض کردند.

پس از وی نوادگان محمد بن عبدالوهاب راهش را ادامه دادند و خداوند با حاکمانی از آل سعود آنان را تأیید کرد، ایشان برای اقامه دین تلاش کاملی کردند؛ به طوری که مردم گروه گروه وارد دین خدا شدند و خداوند آثار شرک، بدعت و گمراهی را از نجد محو کرد... .

بنابراین شایسته نیست که هیچ یک از مردم از طریقه آل شیخ - نوادگان محمد بن عبدالوهاب - رویگردانی و با آن ها در اصول دین مخالفت کنند؛ زیرا ایشان صراط مستقیمی هستند که اگر کسی از آن خارج شود، راه اصحاب جهنم را پیموده است.(1)

طبق این مستند، نوادگان محمد بن عبدالوهاب بر این باور بوده اند که مردم پیش از ظهور جدّ آنان، از اسلام خارج و گرفتار اعتقادات باطل شده بودند و امروز اگر کسی قصد دارد که راه جهنمیان را نپیماید و مسلمان محسوب شود، باید از نوادگان محمد بن عبدالوهاب که صراط مستقیم الهی هستند، پیروی کنند؛ یعنی مسلمانانی که وهابی نیستند، در حقیقت مسلمان نیستند و عاقبت واردِ جهنم می شوند.

ص: 49

آن ها متنفر باشد، و اسلام و مسلمانان را دوست داشته باشد؛ زیرا کسی که مشرکان را تکفیر نکند، قرآن را تصدیق نکرده است؛ چون قرآن مشرکان را تکفیر کرده است و دستور داده است که آنان را تکفیر کنیم، با آن ها دشمن باشیم و بجنگیم.

با این توضیح روشن شد که جهاد با اهل حائل، از برترین جهاد ها است، اما به این مطلب معتقد نمی شود، مگر کسی که بصیرت دارد، اما کسی که اهل بصیرت نیست تنها به جهاد با بت پرستان معتقد است.(1)

شیخ عبدالله بن عبداللطیف از نوادگان محمد بن عبدالوهاب، در پاسخ به استفتائی درباره دولت عثمانی ترکیه می گوید کسی که دولت ترکیه را تکفیر نکند، خودش کافر و کسی که با آن ها همکاری کند مرتد شده است:

کسی که دولت عثمانی را کافر نداند و بین آن ها و بین یاغیان مسلمان فرق نگذارد، معنای لا اله الا الله را نفهمیده است. با این حال اگر کسی اعتقاد داشته باشد که دولت عثمانی مسلمان است، پس گناه او بزرگ تر و شدید تر است و این همان شک در کفر کسی است که به خدا کفر ورزیده و مشرک شده است؛ هر کس با آن ها علیه مسلمانان (وهابی ها) همکاری کند، هر نوع کمکی که باشد، آشکارا مرتد شده است.(2)

ص: 51

کسانی که به خواندن اموات، استغاثه و نذر برای آن ها و امثال این عبادت ها مشهور هستند، مشرک و کافرند، ازدواج با آنان جایز نیست و هم چنین جایز نیست که وارد مسجدالحرام شوند و معامله مسلمان با آن ها نمی شود؛ حتی اگر ادعای جهل داشته باشند؛ تا این که توبه کنند.... به این که آن ها جاهل هستند، توجه نمی شود؛ بلکه واجب است با آن ها معامله کفار شود، تا این که توبه کنند!!(1)

با توجه به این که پیش از این ثابت کردیم علمای اهل سنت بر جواز توسل و استغاثه اجماع دارند؛ بنابراین وهابی های افراطی نباید اجازه دهند که هیچ مسلمانی وارد بیت الله الحرام بشوند، بلکه تنها خانه خدا را ویژة پیروان ابن تیمیه اعلام کنند. قطعاً آن ها به دنبال این کار هستند، اما فعلا به پول و سرمایه ای که مسلمانان در طول سفر حج خرج می کنند، احتیاج دارند و از طرف دیگر از قدرت مسلمانان می ترسند و گرنه قطعاً این فتوا را عملی می کردند.

بن باز در جای دیگر پس از آن که درباره توحید و شناخت خداوند مفصل سخنرانی می کند، در ادامه می گوید:

دراین مسئله بسیار تدبر کن؛ تا برایت روشن شود که بیشتر مسلمانان گرفتار جهل بزرگی نسبت به این اصل اساسی شده اند؛ تا جایی که غیرخدا را در کنار او عبادت می کنند و از عبادت خالص خداوند که حق اوست، روی گردانده اند.(2)

ص: 53

طبق این مدرک، شیخ بن باز تصریح می کند که بیشتر مسلمانان مشرک هستند و غیرخداوند را عبادت می کنند و این همان تفکری است که سبب تفرقه میان مسلمان شده و با نصوص صریح قرآن کریم و روایات در تضاد کامل است.

در کتاب مسائل بن باز آمده است که از او درباره شیعیان قطیف و ایران سؤال شد، او در پاسخ گفت: «روافضی که در حق علی غلو می کنند و به صحابه فحش می دهند، کافرند؛ همانند رافضی های ایران و قطیف.»(1)

اجابت کند و لازم می آید که متوسل معتقد بشود که میت یک قدرت سرّی دارد که امور را تدبیر می کند.(1)

در زمان جاهلیت انجام می دادند، و آن را شرک و کفر می دانستند، اقدام به این کار نمی کردند.(1)

با این که وهابی ها داشتن علم غیب را برای غیر خدا انکار می کنند، پیش گویی فوق را به عمر نسبت داده اند.

کافر بودن شایسته تر است؛ پس آن ها را تکفیر می کنیم؛ همان طوری که آنان، ما را تکفیر می کنند.

دلیل چهارم: شرک صریح، به سبب غلو درباره علی و فرزندانش او و خواندن آنان به همراه خداوند. این مطلب به صورت آشکار در کتاب های آن ها آمده است. هم چنین غلو آن ها و توصیف اهل بیت که این ویژگی ها تنها شایسته خداوند است. من این مطلب را از نوارهای ایشان شنیده ام.(1)

در پاسخ به سؤالی که عده ای از محصلین وهابی از او درباره شیعه و اعتقادات آن ها شده، تصریح می کند که شیعیان کافرترین و فاسق ترین فرقه در میان فرقه های انحرافی هستند:

بدان که این فرقه از کافرترین و فاسق ترین فرقه ها ست. سرآغاز آن در زمان علی بود، آن زمان که برای او سجده کردند و گفتند: تو خدای ما هستی. ایشان آتشی روشن کرد و آن ها را سوزاند. رئیس شان عبدالله بن سبا بود، اما تا امروز در حال زیاد شدن هستند.(2)

مسلمانان نوشته است. وی در کتاب الفضائح والنصائح که موضوع آن، بیان اشکالات مسلمانان و اثبات قبرپرستی آنان است، تصریح می کند که مسلمانان در تمام سرزمین های اسلامی گرفتار قبرپرستی و شرک هستند. او می گوید:

تمام سرزمین های اسلامی سرشار از شرک قبرپرستی شده است، هیچ شهری از این شرک خالی نیست؛ حتی سرزمین حرمین (مکه و مدینه). مطلب همان است که صنعانی در کتاب تطهیر الإعتقاد گفته که هیچ شهری نیست، مگر این که بتی در آن پرستیده می شود. این شرکیات وارد دین اسلام شده است و شیعیان، صوفیه و هم فکران آن ها، این خرافات و بدعت ها را بنا نهاده اند.(1)

این که رسول خدا با رؤسای مشرکین و پیروان آن ها جنگیده است و هم چنین صحابه، بین بزرگان و پیروان آن ها تفاوتی قائل نشده اند.(1)

در این جهات با وهابی ها به شدت مخالف هستند. این جمعیت تلاش می کند خود را معتدل نشان دهد، اما در مواردی نقل شده است که مخالفان خود را تکفیر کرده اند.

از شیخ محمد سعید رمضان البوطی، دانشمند مشهور سنی مذهب سوریه، که در جریان جنگ های داخلی این کشور به وسیلة وهابی ها کشته شد، در باره جمعیة الأحباش و این که آن ها گفته اند، نماز خواندن پشت سر وهابی ها جایز نیست و ابن تیمیه کافر بوده است، سؤال شد. وی گفت: «جمعیتی که نام بردید، بسیاری از مسلمانان را تکفیر می کند، آن ها شعراوی، قرضاوی و بنده را نیز تکفیر می کنند.»

هم چنین از او سؤال شده است که جریان الأحباش شما را نیز تکفیر می کنند، ما در برابر شعار تکفیر مسلمانان به وسیله آنان چه واکنشی نشان دهیم؟ در پاسخ گفت:

آن ها تنها مرا تکفیر نمی کنند؛ بلکه بهتر از مرا نیز تکفیر می کنند، کسانی مثل شعراوی، ابن تیمیه، شیخ قرضاوی و... از خداوند می خواهم که ما را از فتنه های ظاهری و باطنی، به ویژه فتنه تکفیر، پاکیزه گرداند.(1)

چیست؟ آیا لعن آن ها جایز است یا خیر؟ آیا فرزندش می تواند برای آن ها دعا کند؟ فرق بین کسانی که این دعوت را درک نکرده و بین کسی که آن را درک و با این دین! و اهل آن دشمنی کرده، چیست؟هر دو جواب دادند: درباره کسی از مشرکان که قبل از رسیدن این دعوت مرده است، چنین حکم می شود: اگر او به انجام شرک و پایبندی به آن مشهور باشد و بر همین وضع مرده باشد، ظاهرش این است که او بر کفر مرده است، پس برایش دعا نمی شود و از جانب او قربانی کردن و صدقه دادن جایز نیست، اما تکلیف او با خداوند می شود؛ ولی کسانی که در زمان حیاتشان حجت بر آن ها تمام شده، اما در عین حال عناد ورزیده اند، چنین افرادی در ظاهر و باطن کافرند.(1)

اگر او عذری ندارد، اما در بین آن ها (مشرکان) مانده و تظاهر می کند که از آن هاست، دین آنان حق است و دین اسلام (وهابیت) باطل است؛ چنین کسی کافر و مرتد است؛ حتی اگر در قلب، دین را بشناسد، زیرا محبت دنیا و ترجیح آن به آخرت، سبب شده است که هجرت نکند.(1)

از شیخ محمد بن عبدالوهاب درباره چیزهایی که به سبب آن می جنگد و از چیزهایی که شخص به موجب آن تکفیر می شود، سؤال شد. او در جواب گفت: دشمنان ما چند دسته هستند؛ و در تعریف نوع چهارم دشمنان خود و حکم آنان گفت:

نوع چهارم: کسی که از همه این ها (شرک و دشمنی با وهابیت و...) سالم باشد، اما مردم شهر او آشکارا با اهل توحید (وهابیت) دشمنی و از اهل شرک پیروی می کنند و او عذر می آورد که ترک وطن برایش سخت است؛ بنابراین به همراه مردم شهر خود با اهل توحید می جنگد و با مال و جانش در این راه تلاش می کند، او نیز همانند مردم شهرش کافر است.(2)

بنابراین از دیدگاه محمد بن عبدالوهاب و فرزندانش، خروج از وطن و هجرت به سوی مناطق وهابی نشین برای همه پیروان آن ها واجب است.

یکی از بدعت هایی که در این حلقات وجود دارد این است که شیخ، ارقامی را تعیین می کند که ذاکر بگوید؛ مثلا هزار مرتبه «لا اله الا الله» و یا ده هزار مرتبه صلوات بر پیامبر و یا بیشتر از این. این ذکر ها در شرع ما وارد نشده است، بلکه از بدعت های جاهلان است. این افراد از ذکر شرعی به سوی شرک به خداوند خارج شده اند.(1)

دو نکته مهم در این گفتار وجود دارد: یکی این که وهابی ها اعتقاد دارند شرع آنان با شرع دیگر مسلمانان تفاوت دارد، از این رو می گوید که در شرع ما چنین ذکر هایی جایز نیست. دوم این که در شرع آنان ذکر توحید و صلوات فرستادن بر پیامبر، شرک به خداوند محسوب می شود.!

حسن بن حسین، نوه محمد بن عبدالوهاب در این زمینه گفته است:

قرآن کلام خداوند است که آن را تکلم کرده است، مخلوق نیست. پس کسی که خیال کند قرآن مخلوق است، او جهمی و کافر است و هر کس بر این باور باشد که قرآن کلام خداوند است، اما توقف کند و نگوید که مخلوق نیست، نظر او از دیدگاه قبلی خبیث تر است، و هر که بگوید که الفاظ و تلاوت ما مخلوق است و قرآن کلام خداست، او نیز جهمی است.(1)

البته فتواهای دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که به همین یک مورد اکتفا می کنیم.

ص: 67

ص: 68

ص: 70

در فصل گذشته، تنها فتواهایی را آوردیم که مسلمانان را کافر قلمداد کرده بودند، ولی در این فصل به فتواهایی اشاره خواهیم کرد که علاوه بر تکفیر مسلمانان، فتوا به جهاد علیه آنان نیز داده شده است. روشن است که اهمیت این دسته از فتواها بیشتر از دسته قبلی است، زیرا سبب شده است که وهابی های افراطی دست به کشتار مسلمانان بزنند و پیر، جوان، کودک و زن مسلمان را با انفجار و انتحار به شهادت برسانند.

او جواب داد: سپاس پروردگار جهانیان را، علمای مسلمان اجماع دارند که هر کس از پذیرفتن شریعتی از شریعت های اسلامی که آشکار و متواتر است، امتناع کرد، کشتن او واجب است تا تنها دین خدا روی زمین باقی باشد.

پس اگر بگویند که نماز می خوانیم و زکات نمی دهیم، یا نماز پنج گانه را می خوانیم و نماز جمعه و جماعت نمی خوانیم و... یا بگویند که همراه با مسلمانان با کفار نمی جنگیم و... از اموری که مخالف با شریعت و سنت رسول خداست و مسلمانان بر آن اجماع دارند؛ به درستی که جهاد با همة این گروه ها واجب است؛ همان طوری که مسلمانان با مانعین زکات، خوارج، خرمیه، قرامطه، باطنیه و دیگر طوایفی که از هوای نفس و بدعت ها پیروی می کنند و از شریعت اسلام خارج هستند، جهاد کردند.(1)

وی در جای دیگر می گوید:

این قضیه اختصاص به غلات رافضه ندارد؛ بلکه هرکس درباره مشایخ خود غلو کند و یا بگوید که او روزی می دهد، یا بگوید که نماز را از وی ساقط می کند، یا این که شیخِ او، از پیامبر برتر و از شریعت ایشان

ص: 72

بی نیاز است، همه کافر هستند و کشتن آن ها و یا کشتن حتی یکی از ایشان که قدرت بر کشتن او هست، به اجماع مسلمانان واجب است، و اگر کسی قدرت بر کشتن یک نفر از خوارج و یا رافضی ها داشته باشد، از عمر و علی روایت شده است که کشتن او نیز واجب است؛ اگرچه فقها در کشتن یک نفر از آن ها در صورت قدرت بر کشتن او باشد اختلاف دارند، ولی در وجوب کشتن شان اگر مقاومت کردند، اختلافی ندارند.(1)

در جای دیگری با زدنِ تهمت های فراوان به شیعیان، تصریح می کند که کشتن شیعیان، از کشتن خوارج ثواب بیشتری دارد:

رافضی ها، با این حال مساجد را تعطیل کرده اند، همان مساجدی که خداوند دستور داده دیوارهای آن بلند و نام خداوند در آن برده شود. رافضی ها، نه نماز جمعه را برپا می کنند و نه نماز جماعت در مساجد می خوانند. بر قبرهای دروغین و غیردروغین مسجد می سازند و آن ها را برای خود حرم قرار داده اند؛ در حالی که رسول خدا لعنت کرده است کسانی را که روی قبور، مسجد بسازند و امتش را از آن نهی کرده است.

شیعیان، اعتقاد دارند که به جا آوردن حج در این حرم ها از بزرگ ترین عبادات محسوب می شود، تا جایی که بزرگان رافضه، حجِ این حرم ها را از حج خانه ای که خدا و رسولش به آن دستور داده، برتر می دانند.

با این توضیح روشن می شود که رافضی ها از تمام گروه هایی که از هوای نفس پیروی می کنند، شرورتر و حتی از خوارج نیز سزاوارتر به

ص: 73

کشتن هستند، و به همین دلیل در عرف عام شایع شده است که مقصود از اهل بدعت، رافضه هستند. عوام بر این باورند که ضدّ سنی همان رافضی ها هستند؛ زیرا آن ها آشکارترین دشمنان سنت رسول خدا و شرایع دین ایشان نسبت به سایر فرقه های اهل هوا هستند.

هم چنین هیچ یک از خوارج، زندیق و غالی نبودند، در حالی که در میان روافض، زندیق و غالی به حدی است که جز خداوند، دیگران از شمارش آن عاجز است.

هم چنین بیشتر ائمه آن ها از زنادقه هستند و اظهار رفض می کنند تا دین اسلام را از بین ببرند.

خوارج از راستگوترین مردم و باوفاترین آن ها به عهدشان هستند، اما رافضی ها از دروغگوترین و پیمان شکن ترین مرد م اند.(1)

تو شناختی که اقرار مشرکان به توحید ربوبیت، سبب ورود آنان به حیطه اسلام نمی شود، و این که طلب شفاعت از ملائکه، و تقرب به خداوند به وسیله آنان سبب شد که خون و مال آنان حلال باشد.(1)

وی درجای دیگر ادعا می کند که تمام علما بر حرمت توسل و تکفیر انجام دهنده آن اجماع دارند:

اما سخن اهل علم. در کتاب الإقناع در باب حکم مرتد آمده است که: اجماع تمام مذاهب بر این است که هر کس بین خود و خدایش واسطه ای قرار دهد و او را بخواند، کافر و مرتد شده و خون و مالش حلال است.

و در این کتاب آمده است که رافضی اگر صحابه را شتم کند، امام در تکفیر او توقف کرده، اما اگر علی را در سختی ها و مشکلات بخواند، تردیدی در کفر او نیست.(2)

در حالی که پیش از این ثابت کردیم که علمای اهل سنت بر جواز توسل و استغاثه اجماع دارند.

حجّاج و وهابی های افراطی، حرمت این شهر و حرم امن الهی را شکسته و با هجوم به خانه خدا، مردمان آن را از دم تیغ گذرانده اند.

سعود بن عبدالعزیز بن محمد بن سعود در پاسخ به نامه ای که ظاهراً شخصی به او اعتراض کرده که چرا با مردم مکه این چنین کرده اید؟ نوشته است که اگر مردم مکه، اسلام نیاورند و دست از شرک، گمراهی و فساد برندارند، باید با آن ها جهاد کرده و حرمین را از چرکِ وجود آنان پاک کنیم. او این چنین می نویسد:

هنگامی که مردم حرمین قصد ندارند اسلام بیاورند، از دستور خدا و پیامبرش سرپیچی می کنند و همانند امروز، در شرک، گمراهی و فساد غوطه ور هستند، بر ما واجب است که با آن ها جهاد کنیم و حرم خدا و پیامبرش را از این چیزها پاک نماییم!(1)

را تشکیل می دهند - اعتقاد وهابیت را نپذیرند، مجبور هستیم که به روی آن ها اسلحه بکشیم:

بر علمای مسلمان [وهابی ها] همان ها که وارثان رسول خدا هستند! لازم است که در برابر این موج های سهمگین با رعایت مقتضای حال، با مناظره، تألیف کتاب و بیان حق با دلایل عقلی و نقلی مقاومت کنند و گاهی کار به جایی می رسد که لازم است اسلحه کشیده شود!(1)

آری، با این که اشاعره اکثریت اهل سنت را تشکیل می دهند، ولی اگر گروه اندک وهابی نتوانستند با مناظره و گفت وگو آن ها را به جرگه خود بکشانند، باید دست به اسلحه ببرند و آن ها را از دم تیغ بگذرانند؛ همان طوری که امروزه در افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه، بحرین و... انجام می دهند.

امام از روز اول تا کنون به آن ها گفته بود که شریعت پیش روی من و شماست و هرچه او حکم کرد، ما همان راه را می رویم، ولی آن ها نپذیرفتند و اطاعت نکردند؛ پس جنگیدن با آنان بر تمام مسلمانان واجب است؛ زیرا از اطاعت خارج شده اند؛ تا زمانی که به دستور امام که همانا اطاعت از خداست، ملتزم شوند.(1)

لماذا لا یقوم التنظیم بمقاتلة إسرائیل و یقوم بقتال أبناء العراق و سوریا؟؛ چرا گروه داعش به جنگ اسرائیل نمی رود و با مردم عراق و سوریه می جنگد؟

در پاسخ آورده اند:

الجواب الأکبر فی القرآن الکریم، حین یتکلم الله تعالی عن العدو القریب و هم المنافقون فی أغلب آیات القرآن الکریم، لأنم أشد خطرا من الکافرین الأصلیین.؛

پاسخ بزرگ این سؤال در قرآن کریم است، آن جا که از دشمن نزدیک سخن می گوید که همان منافقان هستند. این مطلب در بیشتر آیات قرآن کریم آمده است؛ زیرا خطر آنان از کافران اصلی بیشتر است.

هم چنین جواب این سؤال در عملکرد ابوبکر است؛ هنگامی که جنگ با مرتدها را بر فتح قدس مقدم کرد که بعد از او به وسیلة عمر بن خطاب فتح شد.

این خبر در صدها سایت از جمله سایت سی ان ان عربی، روزنامه الدستور، مصری الیوم و... آمده است.(1)

فرض را بر این بگیریم که مسلمانانی که با داعش بیعت نکرده اند، منافق و بدتر از کفار باشند، بازهم این ادعای آنان هیچ مستندی از قرآن کریم ندارد؛ زیرا هیچ آیه ای یافت نمی شود که جنگ با منافقان را بر جنگ با مشرکان مقدم کرده باشد. در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز چنین چیزی دیده نشده است.

دوره دوم حکومت وهابیت، دورة درگیری شدید درونی آل سعود با یکدیگر بود و همین سبب شد که حکومت آنان سقوط کند.

در این دوره، سعود بن فیصل، بیعت خود را با برادرش عبدالله بن فیصل شکست، چون خود را برای حکومت شایسته تر می دید. عبدالرحمن بن حسن، از نوادگان محمد بن عبدالوهاب، رسماً فتوا داده است که سعود بن فیصل به سبب عدم اطاعت از عبدالله بن فیصل که او را «امام المسلمین!» یاد کرده، باید کشته شود.

از عبدالرحمن بن حسن به هر برادری که این نامه به او برسد.

سعود در انجام سه کار تلاش کرده است که همه آن ها منکر هستند: بیعت خود را شکسته؛ از جماعت جدا شده و مردم را به نقض بیعت سوق داده است؛ بنابراین جنگیدن با وی و کسی که یاری اش کرده واجب است. و در حدیث آمده است که هر کس به اندازه یک وجب از جماعت جدا شد، مرگش مرگ جاهلی است. در حدیث دیگر آمده است که ریسمان اسلام را از گردن خود باز کرده است.(1)

آنچه گذشت، نمونه های کوچکی از فتواهای رنگارنگ جریان های تکفیری بود که با صدور چنین فتواهایی، آرامش و امنیت را از جامعه اسلامی ربوده و ترور، خشونت، انتحار و انفجار را به مسلمانان هدیه داده اند.

ص: 84

ص: 86

تا این جا مطالبی را از منابع خود جریان های تکفیری و افراطی بیان کردیم که مسلمانان را تکفیر و در مواردی، فتوا به کشتن آنان داده اند.

در این فصل مستنداتی را می آوریم که تعداد زیادی از علمای اهل سنت نیز وجود جریان های تکفیری را تأیید و تصریح کرده اند که آنان، سایر مسلمانان را کافر می دانند.

سپس عبدالعزیز جانشین سعود شد، او نیز لشگری که از اسب های اصیل بهره مند بود، فرماندهی می کرد، دلیران عرب در برابر او سرفرود آوردند و رؤسای آنان ذلیل شدند. وی مردم را از انجام مراسم حج بازداشت، بر سلطان خروج و در تکفیر مخالفان خود زیاده روی کرد، در بعضی از احکام سخت گیری و بیشتر امور را بر ظاهر آن حمل کرد؛ البته مردم هم در تقبیح آن ها زیاده روی کردند.(1)

باز، شکری آلوسی ادعا کرده است که بیشتر علمای ماوراءالنهر، شیعیان را کافر می دانند: «اکثر علمای ماوراء النهر، شیعه را کافر خوانده اند و حکم کرده اند که خون، مال و نوامیس آنان مباح است.»(2)

نسبتِ کفر به یک نفر دادن، سزاوارتر است تا قسمت اعظم مسلمانان، زیرا آن یک نفر از راه مؤمنین، خارج شده است.(1)

طبق این مدرک، یکی از اساتید محمد بن عبدالوهاب، شهادت می دهد که او سواد اعظم مسلمانان را به دلیل استغاثه به غیرخدا و این که آنان اعتقاد دارند مستغاث در دادن حاجت تأثیرگذار است، تکفیر می کند؛ درحالی که هیچ مسلمانی یافت نمی شود که چنین اعتقادی داشته باشد؛ بلکه همه مسلمانان خداوند را تأثیرگذار می دانند و مستغاث را تنها واسطه می دانند و تأثیر مستقلی برای او قائل نیستند.

و در جای دیگر می نویسد:

از نظر شما تمام این شهرها (حرمین و...) دار الحرب و تمام مردمانش کافر هستند؛ زیرا آن ها به قول شما بت می پرستند و همگی آن ها مشرک هستند؛ آن هم شرکی که آنان را از ملت اسلام خارج می کند.

در جای دیگر می گوید که صحابه خوارج را تکفیر نکردند، ولی شما کسانی را تکفیر می کنید که از اهل سنت هستند و هیچ شباهتی به خوارج ندارند:

پیش از این، بحث خوارج و دیدگاه صحابه و اهل سنت درباره آن ها گذشت که آن ها خوارج را تکفیر نمی کردند و آن ها را از اسلام خارج نمی دانستند؛ با این که درباره خوارج وارد شده که آنان سگ های اهل جهنم هستند و از دین اسلام خارج می شوند، اما با این حال صحابه آن ها را تکفیر نمی کردند، زیرا آنان ظاهرا به اسلام منتسب بودند، اگرچه بسیاری از علمکردهای آنان مخلِّ به اسلام بود.

اما شما امروز کسانی را تکفیر می کنید که حتی یک ویژگی از خصلت های خوارج را ندارند؛ بلکه کسانی را تکفیر می کنید و خون و مالشان را حلال می دانید که عقاید آنان عقاید اهل سنت و جماعتی است که ما آن ها را فرقه ناجیه قلمداد می کنیم.(1)

در جای دیگر با اشاره به تاریخ اسلام می گوید که هیچ یک از علمای مسلمان در طول تاریخ به علّت توسل، تبرک و... مردم را تکفیر نکرده اند، اما شما تمام امت را کافر می دانید:

ص: 90

به خدا سوگند! لازمه سخن شما این است که تمام امت بعد از زمان امام احمد کافرند؛ چه عالم باشد، چه امیر و چه از عوام مردم، از دیدگاه شما همه آن ها کافر و مرتد هستد.(1)

به کسانی که پیش از پیروی از او، حج انجام داده بودند، دستور می داد که دوباره به حج بروند و می گفت که حج اول شما قبول نبوده است؛ زیرا این حج را زمانی انجام داده اید که مشرک بوده اید.

هم چنین به کسانی که به دین او وارد می شدند، دستور می داد که علیه خود شهادت دهند که کافر بوده و شهادت دهند که پدر و مادرش کافر مرده اند، سپس اسم تعدادی از علمای بزرگ گذشته را برده و دستور می داد که بگوید آن ها مشرک بوده اند. اگر شهادت به این مسئله می داد از او می پذیرفت و گرنه دستور به کشتن وی می داد.

او تصریح می کرد که امت اسلامی از شش صد سال پیش تا کنون (از زمان ابن تیمیه تا زمان محمد بن عبد الوهاب) کافر بوده اند و تصریح می کرد که هر کس از او پیروی نکند، کافر است؛ حتی اگر از با تقواترین مسلمانان باشند. وی آن ها را مشرک می نامید، خون و مال شان را حلال می دانست. پیروان خود را مؤمن می دانست؛ اگر از فاسق ترین مردم بودند.(1)

نتیجه این که: این ها که مانع زیارت و توسل می شوند، کار را از حد گذرانده اند و تمام امت را کافر می دانند، خون و مال شان را حلال می دانند و مسلمانان را در حکم مشرکان زمان رسول خدا قرار داده اند... .(1)

محمد بن عبدالوهاب که این بدعت را اختراع کرده، در هر خطبه ای از نماز جمعة خود در مسجد درعیه می گفت: هر کس به پیامبر توسل کند به راستی که کافر شده است. برادرش شیخ سلیمان بن عبدالوهاب که از اهل علم بود، به شدت در برابر کارها و دستوراتش موضع گرفت و به هیچ وجه از وی پیروی نکرد. روزی سلیمان به او گفت: ارکان اسلام چندتاست؟ محمد جواب داد: پنج تا. سلیمان در جواب گفت: تو آن را شش رکن قرار داده ای، رکن ششم از نظر شما این است که هر کس از شما پیروی نکند، مسلمان نیست و از دیدگاه شما این رکن ششم اسلام است.(2)

هم چنین محمد بن عبدالوهاب به شدت با صلوات فرستادن بر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در هنگام نام بردن آن حضرت در اذان مخالف بوده است؛ به طوری که یک بار پیرمرد نابینایی را به سبب همین قضیه کشته است.

احمد زینی دحلان، مفتی اعظم شافعی ها در مکه مکرمه، در این باره می نویسد:

محمد بن عبدالوهاب از صلوات بر رسول خدا منع می کرد و از شنیدن آن اذیت می شد و از صلوات فرستادن آن در شب جمعه و بلند فرستادن آن نهی می کرد و اگر کسی این کار را انجام می داد، او را

ص: 93

اذیت و به شدید ترین نحو مجازات می کرد؛ تا جایی که یک پیرمرد نابینا که مؤذنی صالح و دارای صدای خوشی بود را کشت. او را از صلوات فرستادن بر پیامبر بعد از اذان بر فراز منبرها منع کرد، اما او گوش نکرد و صلوات فرستاد؛ پس محمد بن عبدالوهاب دستور به کشتنش داد و او را کشتند. سپس گفت: زن زناکار اگر در یک فاحشه خانه باشد، گناهش کمتر از کسی است که بر پیامبر در منابر صلوات بفرستد.(1)

جالب این است که نه محمد ناصر حازمی این مطلب را رد می کند و نه صدیق حسن خان بر آن حاشیه ای می زند. این نشان گر آن است که این دو هم با این قضیه موافق بوده اند و محمد بن عبدالوهاب را یک چهره تکفیری و سفاک می دانسته اند.

ص: 96

11.----------------------------- ، تحفة الإخوان بأجوبة مهمة تتعلق بأرکان الإسلام، طبع وزارة الشؤون الإسلامیة و الأوقاف و الدعوة و الإرشاد، عربستان [بی تا].

12.باشمیل، محمد بن احمد (معاصر)، کیف نفهم التوحید، چاپ اول: الرئاسة العامة لإدارات البحوث العلمیة و الإفتاء و الدعوة و الإرشاد، عربستان 1406ق.

13.بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر بن طاهر بن محمد، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، چاپ دوم: دارالآفاق الجدیدة، بیروت 1977م.

14.تویجری، حمود بن عبدالله بن حمود، القول البلیغ فی التحذیر من جماعة التبلیغ، چاپ اول: دار الصمیعی، ریاض 1414ق/1993م.

15.حسام العقاد، حلقات ممنوعه، چاپ اول: دار الصحابة، طنطا، مصر 1414ق/1997م.

16.حصنی دمشقی، تقی الدین ابوبکر بن محمد بن عبدالمؤمن بن حریز، دفع شبه من شبه و تمرد، المکتبة الأزهریة للتراث، مصر [بی­تا].

17.حنانه، یوسف کمال، المسألة الحجازیه، مطبعة العراق، بغداد 1345ق/1926م.

18.رفاعی، یوسف بن سید هاشم، نصیحة لإخواننا علماء نجد، چاپ اول: دار إقرأ، دمشق 1420ق/2000م.

19.زهاوی، جمیل صدقی بن محمد فیضی­، الفجر الصادق فی الرد علی الفرقة الوهابیه المارقة، دار الصدیق الأکبر [بی جا، بی تا].

20.زینی دحلان، سید احمد­، الدرر السنیة فی الرد علی الوهابیة، تحقیق جبرئیل حداد، چاپ اول: مکتبة الأحباب، دمشق 1422ق/2003م.

21.سلیمان بن عبدالوهاب­، الصواعق الالهیة فی الرد علی الوهابیة، تحقیق سراوی، چاپ اول: دار ذوالفقار، بیروت 1998م.

22.سیف الرحمن احمد، نظرة عابرة اعتباریة حول الجماعة التبلیغیة، دار الحدیث، مدینه منوره [بی تا].

23.شکری آلوسی، سید محمود­، تاریخ نجد، تحقیق محمد بهجة اثری، چاپ دوم، 1415ق،[بی­نا].

24.شمس سلف افغانی، الماتردیه و موقفهم من توحید الأسماء و الصفات، چاپ دوم: مکتبة الصدیق، طائف، 1419ق/1998م.

25.عبدالرحمن بن حسن بن محمد بن عبدالوهاب­، فتح المجید شرح کتاب التوحید، تحقیق عبدالقادر ارناؤوط، چاپ اول: مکتبة دار البیان، بیروت 1402ق/1982م.

26.عثیمین، محمد صالح، مجموع فتاوی و رسائل، جمع و ترتیب فهد بن ناصر بن ابراهیم سلیمان، چاپ آخر: دارالوطن، ریاض 1413ق.

ص: 98

27.عفیفی، عبدالرزاق، فتاوی ورسائل، چاپ اول: دارالفضیلة، ریاض 1418ق/1997م.

28.غزالی، ابوحامد محمد بن محمد­، الاقتصاد فی الاعتقاد، چاپ اول: دار و مکتبة الهلال، لبنان 1993م.

29.غزالی، محمد، سر تأخر العرب و المسلمین، چاپ اول: دار الصحوة، قاهره، 1405ق/1985م.

30.غماری، احمد بن بن محمد بن صدیق­، الجواب المفید للسائل المستفید، تحقیق ابوالفضل بدر عمرانی، دارالکتب العلمیة، بیروت 1423ق/2002م.

31.غنیمان، عبدالله بن محمد، شرح کتاب التوحید من صحیح البخاری، چاپ دوم: دار العاصمة، ریاض 1422ق/2001م.

32.قنوجی بخاری، ابوطیب سید محمد صدیق خان بن سید حسن خان، أبجد العلوم الوشی المرقوم فی بیان أحوال العلوم، تحقیق عبد الجبار زکار، دار الکتب العلمیة، بیروت 1978م.

33.-----------، الدین الخالص، تحقیق محمد سالم هاشم، چاپ اول: دار الکتب العلمیة، بیروت 1415ق/1995م.

34.محمد بن ابراهیم بن عبد اللطیف آل الشیخ­، فتاوی و رسائل، تحقیق محمد بن عبدالرحمن بن قاسم، چاپ اول: مکتبة الحکومة، ریاض 1399ق.

35.محمد بن جمیل زینو، دعوة الشیخ محمد بن عبدالوهاب بین المعارضین و المؤیدین المنصفین، چاپ دوم، [بی­نا، بی جا، بی تا].

36.محمد بن عبدالوهاب­، رسالة فی الرد علی الرافضة، تحقیق ناصر بن سعد رشید، چاپ اول: مطابع الریاض، ریاض [بی تا].

37.--------------------- ، کشف الشبهات، تحقیق طلعت مرزوق، دار­الإیمان، اسکندریه [بی تا].

38.--------------------- ، مجموع مؤلفات­/ الرسائل الشخصیة، تحقیق صالح بن فوزان بن عبدالله الفوزان، چاپ دوم، [بی­نا، بی­جا، بی­تا].

39.--------------------- ، مختصر السیرة، تحقیق عبد العزیز بن زید رومی، محمد بلتاجی، سید حجاب، چاپ اول: مطابع الریاض، ریاض [بی تا].

40.محمد رشید بن علی رضا بن محمد­، تفسیر المنار، الهیئة المصریة العامة للکتاب، مصر 1990م.

41.منذری، عبد العظیم، مختصر صحیح مسلم، تحقیق محمد ناصر الدین البانی، چاپ پنجم: المکتب الإسلامی، بیروت 1407ق/1987م.

42.نجدی حنبلی، محمد بن عبدالله بن حمید، السحب الوابلة علی ضرائح الحنابله، مکتبة الإمام أحمد، 1989م [بی جا].

ص: 99

43.نجدی، عبد الرحمن بن محمد، الدرر السنیة فی أجوبة النجدیة، چاپ پنجم، 1417ق/1996م، [بی جا، بی نا].

44.نهبانی، یوسف بن اسماعیل­، شواهد الحق فی الإستغاثة بسید الخلق، تحقیق شیخ عبد الوارث محمد علی، چاپ سوم: دار الکتب العلمیة، بیروت 1428ق/2007م.

45.هیثمی، ابوالعباس احمد بن محمد بن علی ابن حجر، الجوهر المنظم فی زیارة قبر النبوی الشریف المکرم، دار جوامع الکلم، قاهره [بی تا].

46.وادعی، ابی عبدالرحمن مقبل بن هادی­، إجابة السائل علی أهم المسائل، چاپ دوم: دار الحرمین، قاهره 1420ق/1999م.

ص: 100